Voor het 600 karakters project ter gelegenheid van de 600e verjaardag van Hilversum maakten we een serie van 40 posters. Die posters gebruiken een layout van 5 x 3 vierkanten. 5 x 3 is 15, en 40 x 15 is 600, dus zo doende.
Al die karakters maakten we samen met Hilversummers. Bezoekers, leerlingen, studenten en toevallige passanten.
Een van die posters vulde ik zelf. Ik verkipte kopietjes van de letters A, B en C. Dat waren kopietjes van drukproeven van de houten drukletters in de collectie van het atelier. Daar zitten hele mooie tussen namelijk! Door te schuiven en weer te plakken onstonden allerhande figuren. Karakters!
Kijk, zo:
Proloog, coördinatiepunt voor cultuureducatie in Hilversum was enthousiast over het project, deze en andere posters. Na nog flink wat doorontwikkelen is daar deze leskist uit gekomen (pas op: da’s een linkedinlink!).
Een nieuwe maand, en dus een nieuwe reeks Print & Play in het grafisch atelier.
Eerst een avond abstract experiment met monoprint. Vorm en restvorm, op zwart en op wit, van hoog naar laag contrast.
Daarna composities maken met houten letters. Eerst op een nieuwe vellen papier, om te zien wat het wordt.
Na wat aanpassingen wellicht ook als tweede laag op een druk van de vorige keer.
En dan ook nog eens meerdere kleuren om te overwegen. Spannend!
Wat een talentvolle groep weer. Ben benieuwd wat er op de derde avond gemaakt gaat worden.
Met Print & Play maak je in drie avonden kennis met de basis van monoprint en letterpress. Het is een laagdrempelige manier om kennis te maken met grafische (druk-)technieken. We werken in een kleine groep van maximaal zes deelnemers. De ideale (her)start van je eigen creatieve praktijk!
Woensdag 5 januari om 13 uur tijdens Groet & Ontmoet in Vonk in de Wijk
Het eigen schets/notitie/dag/boek is de basis voor elke maker. Wil je je eigen creatieve praktijk starten of die verder ontwikkelen, maak dan werk van je schetsboek.
Ik laat zien hoe ik mijn schetsboek gebruik en welke plek het inneemt in mijn beeldend werk.
Daarna doen we een paar oefeningen die je kunt gebruiken om je eigen creatief dagboek mee te voeden.
Je steekt je hand op tijdens een vergadering en voila, een project: 650 koppermaandagprenten aub.
Aan het werk dan maar!
Het onderwerp moest natuurlijk de vijftigste verjaardag van Stichting Drukwerk in de Marge zijn. Dat gaf alvast snel duidelijkheid over de boodschap. Daarbij heb ik zowel ‘de marge’ als ‘in’ visueel letterlijk (beeldelijk?) genomen. Dat leverde als eerste de verticale lijn op, in het roze-rood zoals je het ook in je schoolschrift nog tegenkomt. En die lijn bood dan weer aanknopingspunten voor de rest van de tekst, waarbij ‘in de marge’ ook echt in de marge terecht moest komen. Natuurlijk zou het geen prent uit Grafisch Atelier Hilversum zijn zonder een LEGO letterpress toepassing volgens de Hilversumse Methode. De 50 is gezet in aangepaste versies van de cijfers in de QUNZ letterfamilie ontworpen door Martijn van der Blom.
Daarmee werd dit in technisch opzicht vooral een oefening in exacte plaatsing. Zodat die rode lijn exact verticaal staat. Zodat de blauwe text exact over de rode lijn zou vallen (dat lukte in één keer). Zodat de kleinste tekst daadwerkelijk in de marge zouden staan (dat vroeg om aanpassingen aan het zetsel toen dat al in het bed van de pers lag), etcetera.
De eerste drukgang bestaat uit een enkele roze-rode streep, 1 cicero breed, exact 25 cicero uit de linkerkant. Ook na meer dan 600 afdrukken stond diezelfde lijn nog steeds precies diezelfde 25 cicero uit de kant. De combinatie van 1000 kilo drukpers en de haarfijne precisie in afstelling en productie die je ermee kunt realiseren is fascinerend.
De tweede drukgang was voor de blauwe tekst. Ik was in m’n nopjes toen bleek dat ik die meteen goed had staan door de ciceros en punten in het zetsel goed te tellen. De derde en laatste drukgang in zwart was voor het meest complexe zetsel van de drie. De uitdaging was óf we het tot drie konden beperken omdat in dit zetsel kleine, magere letters gecombineerd werden met een LEGO zetsel met flinke volvlakken en nog wat tekst in verschillende groottes daar tussenin.
Daarbij wisselden we voor de derde drukgang ook van pers. Van de handbediende Vandercook naar de electrisch aangedreven Grafix. Een kleinere, snellere pers die wellicht ook net iets meer geschikt was voor deze veeleisende drukvorm. We hadden daarbij niet alleen werk aan het afstellen voor een gelijk drukkende hoogte, ook wat laatste wijzigingen in de opmaak bleken nog gewenst. Berekeningen gemaakt tijdens het opbouwen van de vorm bleken hier toch echt misrekeningen. Een paar punten regelhoogte moesten herverdeeld om de zaken netjes op een rij te krijgen. Uiteindelijk kregen we ook dat aan de praat. Met dank aan Thomas en Martijn voor hun assistentie bij dit onderdeel en de productie van de oplage.
Het papier is 90 grams A3 biotop, misschien scheelt het met dat lage gramsgewicht net die postzegel extra :)
700 vellen weer uit het droogrek halen en stapelen is ook werk. Niets duurt ’even’ met dit soort aantallen.
Je hebt überhaupt best veel droogrek nodig…
Snelheid bij handmatig drukken is zo’n drie vellen per minuut, ongeveer 180 per uur. Bij electrisch aangedreven drukken eerder 250 per uur.
U krijgt het vel met grijperwit en al. Ook dat is (in de) marge.
Felicitaties aan het bestuur van Stichting Drukwerk in de Marge, aan alle contribuanten en margedrukkers in de lage landen. Op naar de volgende vijftig jaar!
Dit artikel verscheen eerder in de natuurlijk papieren, Nieuwsbrief nr. 191.
In 2024 heb ik bewust meer geoefend in het traditionele vak van letterzetten en drukken. Hoewel de principes dezelfde zijn (want princicpes, duh) vind ik het handig om onderscheid te maken tussen werken met kleine letters en grote letters.
Kleine letters
Om beter te worden in het werken met loden letters deed ik in mei mee aan het Poëzie op de Pers programma van Atelier t. in België. Een hele week zetten en drukken met kleine letters. Te weten, 12 Punts Palatino. Meer over deze waardevolle ervaring lees je hier).
Geïnspireerd door wat ik daar leerde maakte ik daarna de prent ‘to be, continue’ in de eigen boekdruk werkplaats van het GAH. En dan ook maar meteen ook een keer 8 punts lettertjes gebruiken. De eerste versie van dit ontwerp werd gedrukt op A5 formaat papier en werd onderdeel van een map prenten voor de 2025 editie Letterpress Workers in Milaan. In de tweede versie gebruikte ik een veel hoger vel papier met meer ruimte voor de kwalletjes!
Omdat ik deze techniek nog vooral aan het leren ben staan deze prenten hier gegroepeerd in het Practium project.
Grote letters
Door posters te maken ontdek ik de mogelijkheden van de lettercollectie van het grafisch atelier. De toepassing is vooral tentoonstellingsposters. En een kleine versie van eentje die we eerder al eens maakten.
Deze poster voor de zesde editie van de Zines expositie is waarschijnlijk eind 2023 gemaakt, maar toch. Op zichzelf al een kleine catalogus van typografische mogelijkheden.
Het meeste promotiemateriaal voor m’n 50 vogels tentoonstelling had ik digitaal gemaakt, elders laten printen. Daar stond een lijst van alle vogels op en ik was benieuwd of ik die lijst ook in boekdruk kon produceren. Dat werd dit tweeluik. Ik zou graag zeggen dat ik van tevoren had uitgerekend dat het allemaal zo mooi zou passen, maar nee. Dom geluk. In het atelier liggen twee volledige polissen van deze letter. Daardoor zijn er, bijvoorbeeld, genoeg exemplaren e’s om zoveel tekst in één keer te zetten. (Een polis is de volledige set letters en symbolen voor een gegeven font op een bepaalde grootte. Veel e’s, minder w’s. Een Engelse polis heeft meer exmplaren van de y dan een Nederlandse, etc.)
De When in doubt poster was een uitgebreide oefening in al letters in verschillende staat van versletenheid op een gelijke drukhoogte te krijgen. Veel proefdrukken en papiertjes onder letters leggen bij deze. Er zijn er te koop, zelfs. Hier.
Workshops
In Maart kwam een internationale groep drukkers langs om te werken met de GAH lettercollectie en prenten te maken geïnspireerd op de Kwadraatbladen. Het verslag daarvan lees je hier.
Posters à la Brattinga was het thema voor weer een andere werkweek. Posters gebaseerd op het 3 x 5 vierkanten grid van de Hilversumse ontwerper Pieter Brattinga. Moet ook nog eens uitgebreider verslag van gedaan worden.
Op derde kerstdag gaf ik een één-daagse workshp waarin deelnemers een poster met een XL note to self maakten.
Letterpress 2025
Die poster print workshop was tof. Zoals ze zeggen, om iets echt te leren, geef er les in. Kijk er naar uit dit vaker te doen en het proces nog meer te stroomlijnen. Wat betreft de kleine letters: ik wil traditionele boekdruk combineren met LEGO letterpress en/of monoprint technieken en kijken wat dat oplevert.
Kom als eerste te weten over nieuwe prenten, publicaties en workshops, krijgt kijkjes in de keuken en mijn dank voor je steun. Ik mail eens per maand. Dankjewel!
