Forma Formans

Een term die ik tegenkwam in Umberto Eco’s verzamelde lezingen Op de schouders van reuzen. In het stuk “Over enkele vormen van onvolmaaktheid in de kunst” parafraseert Eco zijn leermeester, de filosoof Luigi Pareyson:

“Omdat hij een hoofdstuk van zijn Esthetica wijdde aan opvullingen, dacht Pareyson blijkbaar dat structuur en opvullingen essentieel zijn voor het werk. Dat moest worden gezien als een organisch geheel waarin alles een functie heeft en in het voltooide werk (sterker nog, vanaf het eerste moment waarop het uitgangspunt het vormingsproces in gang zet) tout se tient, alles verband houdt met elkaar en wel vanuit het oogpunt van het organische ontwerp dat het werk draagt, van die “forma formans (vormende vorm) die er in het duister aan voorafgaat en het leidt in zijn ontstaan, en dan verschijnt als resultaat en onthulling van de forma formata (gevormde vorm).”

Cyptisch, maar het onderscheid tussen de vormende vorm en de gevormde vorm is een nuttig gegeven. In esthetica: is alleen de bloem zelf wat “mooi” is en de rest (steel, blad) niet? Maar ook:

Vormende vorm in grafiek

In de grafiek gebeurt dit heel expliciet: de graficus komt op indirecte wijze tot de gevormde vorm. De energie en aandacht gaat in eerste instantie naar de vormende vorm van de plaat, het zetsel, de stempel (matrix in het Engels).

Vormende vorm als thema

Daarnaast is de vormende vorm, de vormende energie, de vormende kracht een belangrijk thema in mijn werk. De onderstroom van waaruit de gevormde vorm kan ontstaan. De infrastructuur van het onderbewuste. Vooral in mijn abstracte etsen is het onderwerp en de aanpak gericht op het in beeld (in kaart?) brengen van de vormende vorm zelf, de onderstroom van het potentieel. __

In de steigers zetten

Maar ook vormende vorm als een manier om “in de steigers zetten”. De wellicht onzichtbare onderdelen die (ook) nodig zijn om de gevormde vorm te kunnen tonen.

(In complexe vraagstukken: scaffolding around coherence towards entanglement across all levels of the system, but that’s another post.)